WSZECHMOGĄCY
268 Spośród wszystkich przymiotów Bożych Symbol wiary wymienia tylko
wszechmoc Bożą; wyznanie jej ma wielkie znaczenie dla naszego życia. Wierzymy, że wszechmoc Boża jest powszechna, ponieważ Bóg wszystko stworzył, wszystkim rządzi i wszystko może; jest miłująca, ponieważ Bóg jest naszym Ojcem; jest tajemnicza, ponieważ tylko wiara może ją uznać, gdy ,, w słabości się doskonali" (2 Kor 12, 9). ,,Czyni on wszystko, co zechce" (Ps 115, 3)
269 Pismo Święte wielokrotnie wyznaje powszechną moc Boga. Nazywa Go ,,potężnym Bogiem Jakuba" (Rdz 9, 24; Iz 1, 24), ,,Panem zastępów", ,,Panem dzielnym i potężnym w boju" (Ps 24, 8-10). Bóg jest wszechmogący ,,na niebie i na ziemi" (Ps 135, 6), ponieważ On sam je stworzył. Dla Niego nic nie jest niemożliwe i rozporządza On swoim dziełem zgodnie ze swoją wolą. Bóg jest Panem wszechświata, którego porządek sam ustalił i który jest Mu całkowicie poddany i uległy. Jest on Władcą historii; rządzi se cami i wydarzeniami według swego upodobania. ,,Potężnie działać zawsze jest w Twej mocy i któż się oprze potędze Twojego ramienia?" (Mdr 11, 21). ,,Nad wszystkim masz litość, bo wszystko w Twej mocy" (Mdr 11, 23)
270 Bóg jest Ojcem wszechmogącym. Jego ojcostwo i Jego wszechmoc wyjaśniają się wzajemnie. Istotnie, On okazuje swoją ojcowską wszechmoc, gdy troszczy się o nasze potrzeby. Przez przybrane synostwo, jakiego nam udziela (,,Będę wam Ojcem, a wy będziecie moimi synami i córkami - mówi Pan wszechmogący", 2 Kor 6, 18); a wreszcie przez swoje nieskończone miłosierdzie, ponieważ On najbardziej okazuje swoją wszechmoc, dobrowolnie odpuszczając grzechy.
271 Boża wszechmoc nie jest jednak samowolna: ,, W Bogu moc i istota, wola i rozum, mądrość i sprawiedliwość są tym samym, tak że nic nie może być w mocy Bożej, co nie mogłoby być w sprawiedliwej woli Bożej czy w mądrym rozumie".
Tajemnica pozornej niemocy Boga
272 Wiara w Boga Ojca wszechmogącego może być wystawiona na próbę przez doświadczenie zła i cierpienia. Niekiedy Bóg może wydawać się nieobecny i niezdolny do przeciwstawienia się złu. Bóg Ojciec objawił jednak swoją wszechmoc w sposób najbardziej tajemniczy w dobrowolnym uniżeniu i w zmartwychwstaniu swego Syna, przez które zwyciężył zło. Chrystus ukrzyżowany jest więc ,,mocą Bożą i mądrością Bożą. To bowiem, co jest głupstwem u Boga, przewyższa mądrością ludzi, o co jest słabe u Boga, przewyższa mocą ludzi" (1 Kor 1, 24-25). W zmartwychwstaniu i wywyższeniu Chrystusa Ojciec ,,na podstawie działania (swojej) potegi i siły" okazał ,,przemożny ogrom mocy względem nas wierzących" (Ef 1, 19).
273 Jedynie wiara może przylgnąć do tajemniczych dróg wszechmocy Bożej. Ta wiara chlubi się ze swych słabości, by przyciągnąć do niej moc Chrystusa. Najdoskonalszym wzorem tej wiary jest Dziewica Maryja, która uwierzyła, że ,,dla Boga... nie ma nic niemożliwego" (Łk 1, 37), i która mogła uwielbiać Pana: ,,Wielkie rzeczy uczynił mi Wszechmocny, święte jest Jego imię" (Łk 1, 49).
274 ,,Nic nie może tak umocnić naszej wiary i naszej nadziei, jak głębokie przekonanie wyryte w naszych duszach, że dla Boga nie ma nic niemożliwego. Jeżeli nasz rozum przyjmie myśl o Bożej wszechmocy, z łatwością i bez żadnego wahania uzna to wszystko, co następnie przedstawi nam do wierzenia (Credo): to, co największe, najbardziej niezrozumiałe i najwznioślejsze, wykraczające poza zwyczajne prawa natury".
W skrócie
275 Kościół powtarza za Hiobem: ,, Wiem, że Ty wszystko możesz - co zechcesz, potrafisz uczynić" (Hi 42, 2).
276 Kościół wierny świadectwu Pisma świętego często kieruje swoją modlitwę do ,,wszechmogącego i wiecznego Boga", mocno wierząc, że nie ma nic ,,niemożliwego dla Boga" (Rd: 18, 14; Łk w 37; Mt 19, 26).
277 Bóg okazuje swoją wszechmoc, odwracając nas od naszych grzechów i przez łaskę utwierdzając nas na nowo w swojej przyjażni: ,,Boże, Ty przez przebaczenie i litość najpełniej okazujesz swoją wszechmoc. "
278 Gdybyśmy nie wierzyli, że miłość Boża jest wszechmocna, jak moglibyśmy uwierzyć, że Ojciec mógł nas stworzyć, Syn odkupić, a Duch Święty uświęcić?
Paragraf czwarty
STWÓRCA
279 ,,Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię" (Rdz 1, 1). Tymi uroczystymi słowami zaczyna się Pismo Święte. Symbol wiary podejmuje te słowa, wyznając Boga Ojca wszechmogącego jako ,,Stwórcę nieba i ziemi", ,,wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych". Powiemy więc najpierw o Stwórcy, następnie o Jego stworzeniu, a w końcu o upadku na skutek grzechu; by podnieść nas z tego grzechu, przyszedł Jezus Chrystus, Syn Boży.
280 Stworzenie jest podstawą ,,wszystkich zbawczych zamysłów Bożych", ,,początkiem historii zbawienia", osiągającej punkt kulminacyjny w Chrystusie. I odwrotnie, misterium Chrystusa jest decydującym światłem oświecającym tajemnicę stworzenia; ono objawia cel, dla którego ,,na początku Bóg stworzył niebo i ziemię (Rdz I 1). Od początku Bóg miał na względzie chwałę nowego stworzenia w Chrystusie.
281 Dlatego właśnie czytania wigilii Paschalnej, celebracja nowego stworzenia w Chrystusie, zaczynają się od opisu stworzenia. W liturgu bizantyjskiej opis stworzenia stanowi zawsze pierwsze czytanie wigilii wielkich świąt Pana. Według świadectw pierwszych wieków w taki sam sposób przygotowywano katechumenów do chrztu.
I. Katecheza o stworzeniu
282 Katecheza o stworzeniu ma pierwszorzędne znaczenie. Odnosi się do samych podstaw życia ludzkiego i chrześcijańskiego, ponieważ precyzuje odpowiedź wiary chrześcijańskiej na podstawowe pytania, jakie stawiali sobie ludzie wszystkich czasów: ,,Skąd pochodzimy?", ,,Dokąd idziemy?", ,,Jaki jest nasz początek?", ,,Jaki jest nasz cel?", ,,Skąd pochodzi i dokąd zmierza wszystko, co istnieje?" Dwa pytania: pytanie o początek i pytanie o cel, są nierozdzielne. Obydwa decydują o sensie i ukierunkowaniu naszego życia i naszego działania.
283 Zagadnienie początków świata i człowieka jest przedmiotem licznych poszukiwań naukowych, które wspaniale wzbogaciły naszą wiedzę o wieku i wymiarach wszechświata, o powstawaniu form żywych, a pojawieniu się człowieka. Odkrycia te skłaniaję nas do coraz głębszego podziwu dla wielkości Stwórcy, do dziękczynienia za wszystkie Jego dzieła oraz za rozum i mądrość, jakich udziela on uczonym i badaczom. Mogł oni powiedzieć za Salomonem: ,,On mi dał bezbłędną znajomość rzeczy: poznać budowę świata i siły żywiołów. .. Pouczyła mnie bowiem mądrość - sprawczyni wszystkiego" (Mdr 7, 17-21).
284 Na wielkie zainteresowanie tymi poszukiwaniami szczególnie silny wpływ wywieraję zagadnienia dotyczące innego porządku, który przekracza zakres nauk przyrodniczych. Ważne jest nie tyle poznanie, kiedy i w jaki sposób wyłonił się kosmos, kiedy pojawił się w nim człowiek, co raczej odkrycie, jaki jest sens tego początku: czy rządzi nim przypadek, przeznaczenie, anonimowa konieczność czyteż transcendentnyny, rozumny i dobry Byt, nazywany Bogiem. A jeżeli świat wywodzi się z mądrości i dobroci Bożej, to dlaczego istnieje zło i skąd pochodzi? Kto jest za nie odpowiedzialny? Czy można się od niego wyzwolić?
285 Od początku wiara chrześcijańska została poddana konfrontacji z odpowiedzłami na pytanie o pochodzenie świata, różniącymi się od jej odpowiedzi. W starożytnych religiach i kulturach znajdują się liczne mity dotyczące tego zagadnienia. Niektórzy filozofowie utrzymywali, że wszystko jest Bogiem, że świat jest Bogiem lub że stawanie się świata jest stawaniem się Boga (panteizm). Inni stwierdzili, że świat jest konieczną emanacją Boga, wypływa z tego źródła i powraca do niego. Inni jeszcze przyjmowali istnienie dwóch wiecznych zasad, dobra i zła, światła i ciemności, nieustannie walczących ze sobą (dualizm, manicheizm). Według niektórych z tych konce cji świat (a przynajmniej świat materialny) jest zły, powstał w wyniku upadku, a zatem należałoby go odrzucić lub oderwać się od niego (gnoza); inni przyjmuję, że świat został uczyniony przez Boga, ale w taki sposób, jak zegar przez zegarmistrza, który uczyniwszy go, pozostawił go samemu sobie (deizm). Są wreszcie tacy, którzy nie przyjmują żadnego transcententnego początku świata, ale widzą w nim czystą grę materii, która istniała wiecznie (materializm). Wszystkie te próby intepretacji świadczą, jak trwałe i powszechne są pytania dotyczące początków świata. Poszukiania to są właściwe człowiekowi.
286 Z pewnością rozum ludzki jest zdolny do znalezienia odpowiedzi na pytanie o początki świata. Istnienie Boga Stwórcy można bowiem poznać w sposób pewny z Jego dzieł, dzięki światłu rozumu ludzkiego, chociaż to poznanie często jest zaciemnione i zniekształcone przez błąd. Dlatego wiara przychodzi, by umocnić i oświecić rozum w poprawnym poznaniu tej prawdy: ,,Przez wiarę poznajemy, że słowem Boga światy zostały tak stworzone, iż to, co widzimy, powstało nie z rzeczy widzialnych" (Hbr 11, 3).
287 Prawda o stworzeniu jest tak ważna dla całego życia ludzkiego, że Bóg w swojej łaskawości zechciał objawić swojemu ludowi to wszystko, co należy koniecznie wiedzieć na ten temt. Niezależnie od naturalnego poznania Stwórcy przez człowieka, Bóg stopniowo objawiał Izraelowi tajemnicę stworzenia. Ten, który wybrał patriarchów, który wyprowadził Izraela z Egiptu, a wybierając Izrael, stworzył go i uformował, objawia się jako Ten, do którego należą wszystkie ludy ziemi i cała ziemia, jako Ten, który sam ,,stworzył niebo i ziemię" (Ps 115, 15; 124, 8; 134, 3).
288 Objawienie prawdy o stworzeniu jest więc nieodłączne od Objawienia i urzeczywistnienia Przymierza Boga Jedynego z Jego ludem. Prawda o stworzeniu została objawiona jako początek tego Przymierza, jako pierwsze i powszechne świadectwo miłości wszechmogącego Boga. Prawda o stworzeniu wyraża się więc z coraz większą mocą w orędziu proroków, w modlitwie psalmów i w liturgii, w refleksji mądrościowej narodu wybranego.
289 Wśród wszystkich wypowiedzi Pisma świętego o stworzeniu trzy pierwsze rozdziały Księgi Rodzaju zajmuję wyjątkowe miejsce. Z literackiego punktu widzenia teksty to mogę mieć różne źródła. Autorzy natchnieni umie cili je na początku Pisma świętego, tak żeby swoim uroczystym charaktórem wyrażały prawdy o stworzeniu, jego początku i jego celu w Bogu, jego uporządkowaniu i jego dobroci, o powołaniu człowieka, a w końcu prawdy o dramacie grzechu i nadziei zbawienia. Czytane w świetle Chrystusa, w jedności Pisma świętego i w żywej Tradycji Kościoła, wypowiedzi te pozostają pierwszorzędnym źródłem katechezy o tajemnicach ,,początku": stworzeniu, upadku i obietnicy zbawienia.
II. Stworzenie - dzieło Trójcy Świętej
290 ,,Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię" (Rdz 1, 1). W tych pierwszych słowach Pisma świętego są zawarte trzy stwierdzenia: wieczny Bóg dał początek temu wszystkiemu, co istnieje poza Nim; tylko On jest Stwórcą (czasownik ,,stwarzać" - w języku hebrajskim bara - ma zawsze jako podmiot Boga). Całeść tego, co istnieje (wyrażone formułą ,,niebo i ziemia"), zależy od Tego, kto daje jej istnienie.
291 ,,Na początku było Słowo... I Bogiem było Słowo... Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało" (J 1, 1-3). Nowy Testament objawia, że Bóg stworzył wszystko przez odwieczne słowo, przez swojego umiłowanego Syna. ,, W Nim zostało wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co to ziemi... Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone. On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie" (Kol 1, 16-17). Wiara Kościoła przyjmuje również stwórcze działanie Ducha Świętego: on jest ,,Ożywicielem", ,,Duchem Stworzycielem" (Veni, crcator Spiritus), ,,Źródłem wszelkiego dobra".
292 Stwórcze działanie Syna i Ducha Świętego zapowiadane w Starym Testamencie, a objawione w Nowym Przymierzu, nierozdzielnie zespolone z działaniem Ojca, jest jasno potwierdzone przez regułę wiary Kościoła: ,,Isnieje tylko jeden Bóg... On jest Ojcem, jest Bogiem, Stwórcą, Sprawcą, porządkującym. On uczynił wszystko przez siebie samego, to znaczy przez swoje Słowo i przez swoją Mądrość", ,, przez Syna i Ducha", którzy są jakby ,,Jego rękami". Stworzenie jest wspólnym dziełem Trójcy Świętej.
III. ,,Świat został stworzony dla chwały Bożej"
293 Podstawowa prawda, której Pismo Święte i Tradycja nie przestają nauczać i wysławiać, głosi, że ,,świat został stworzony dla chwały Bożej". Bóg stworzył wszystko - wyjaśnia św. Bonawentura - ,,nie po to, by powiększyć chwałę, ale by ją ukazać i udzielić jej". Jedynym powodem, dla którego Bóg stwarza, jest Jego miłość i dobroć: ,,Kluczem miłości otworzył swą dłoń, by dokonać dziele stworzenia". Sobór Watykański I wyjaśnia: Jedyny i prawdziwy Bóg, w swojej dobroci i swoją wszechmocną potęgą, nie dla powiększenia lub osiągnięcia własnego szczęścia, ale dla objawienia swojej doskonałe ci przez dobra, jakich udziela stworzeniem, całkowicie wolną decyzją, od początku czasu stworzył z nicości dwa rodzaje stworzeń: stworzenia duchowe i materialne.
294 Chwałą Boga jest to, by realizowało się ukazywanie i udzielanie Jego dobroci, ze względu na które został stworzony świat: Uczynić z nas ,,przybranych synów przez Jezusa Chrystusa, według postanowienia swej woli, ku chwale majestatu swej łaski" (Ef 1, 5-6) - taki był Boży zamysł życzliwości.
,,Albowiem chwałą Boga jest człowiek żyjący, a życiem człowieka jest oglądanie Boga. Jeśli zatem objawienie się Boga przez dziele stworzenia dało życie wszystkim istotom, jakie żyją na ziemi, o ileż bardziej objawienie się Ojca przez Słowo daje życie tym, którzy widzą Boga". Celem ostatecznym stworzenia jest to, by Bóg, ,,będący Stwórcą wszystkiego, stał się ostatecznie «wszystkim we wszystkich» (1 Kor 15, 28), zapewniając równocześnie i własną chwałę, i nasze szczęście".
IV. Tajemnica stworzenia
Bóg stwarza przez mądrość i miłość
295 Wierzymy, że Bóg stworzył świat według swojej mądrości. Świat nie powstał w wyniku jakiejś konieczności, ślepego przeznaczenia czy przypadku. Wierzymy, że pochodzi z wolnej woli Boga, który chciał dać stworzeniom uczestnictwo w swoim bycie, w swojej mądrości i dobroci: ,,Boś Ty stworzył wszystko, a dzięki Twej woli istniało i zostało stworzone" (Ap 4, 11). ,,Jak liczne są dzieła Twoje, Panie, Ty wszystko mądrze uczyniłeś" (Ps 104, 24). ,,Pan jest dobry dla wszystkich i Jego miłosierdzie ogarnia wszystkie Jego dzieła" (Ps 145, 9).
Bóg stwarza z ,, niczego"
296 Wierzymy, że Bóg, aby stwarzać, nie potrzebuje niczego istniejęcego wcześniej ani żadnej pomocy. Stworzenie nie jest także konieczną emanacjją substancji Bożej. Bóg stwarza w sposób wolny z ,, niczego": Cóż nadzwyczajnego byłoby w tym, gdyby Bóg wyprowadził świat z istniejęcej już wcześniej materii? Ludzki twórca, gdy otrzyma materiał, zrobi z niego wszystko, co zechce. Tymczasem moc Boga okazuje się właśnie w tym, że wychodzi on od nicości, by uczynić wszystko, co zechce.
297 Wiara w stworzenie ,,z niczego" jest potwierdzona w Piśmie świętym jako prawda pełna obietnicy i nadziei. Matka siedmiu synów tak zachęca ich do męczeństwa: Nie wiem, w jaki sposób znaleźliście się w moim lonie, nie ja wam dałam tchnienie i życie, a członki każdego z was nie ja ułożyłam. Stwórca świata bowiem, który ukszłałtował człowieka i wynalazł początek wszechrzeczy, w swojej litości ponownie odda wam tchnienie i życie, dlatego, że wy gardzicie sobą teraz dla Jego praw... Proszę cię, syna, spojrzyj na niebo i na ziemię, a mając na oku wszystko, co jest na nich, zwróć uwagę na to, że z niczego stworzył je Bóg i że ród ludzki powstał w ten sam sposób (2 Mch 7, 22-23. 28).
298 Ponieważ Bóg może stwarzać z niczego, może także, przez Ducha Świętego, dać życie duchowe grzesznikom, stwarzając w nich serce czyste, oraz przez zmartwychwstanie udzielać życia ciałom zmarłych. On bowiem ,,ożywia umarłych i to, co nie istnieje, powołuje do istnienia" (Rz, 17). Ponieważ przez swoje słowo mógł sprawić, by światło zajaśniało w ciemnościach, może również udzielić światła wiary tym, którzy Go nie znają.
Bóg stwarza świat uporządkowany i dobry
299 Ponieważ Bóg stwarza w sposób mądry, stworzenie jest uporządkowane: ,,Tyś wszystko urządził według miary i liczby, i wagi" (Mdr II, 20). Świat, stworzony w wiecznym Słowie i przez wieczne Słowo, będące ,,obrazem Boga niewidzialnego" (Kol 1, 15), jest przeznaczony i ofiarowany dla człowieka, będącego obrazem Boga, wezwanego do osobowej relacji z Bogiem. Nasz rozum, uczestnicząc w świetle rozumu Bożego, może zrozumieć to, co Bóg mówi nam przez swoje stworzenie; oczywiście, nie bez wielkiego wysiłku, a także w duchu pokory i czci wobec stwórcy oraz Jego dzieła. Stworzenie wywodzące się z Bożej dobroci uczestniczy w tej dobroci (,, Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było dobre... bardzo dobre": Rdz 1, 4.10.12. 18.21.31). Stworzenie jest więc chciane przez Boga jako dar skierowany do człowieka, jako dziedzictwo, które jest przeznaczone dla niego i powierzone mu. Kościół musiał wielokrotnie bronić prawdy o dobroci stworzenia, w tym także świata materialnego.
Bóg jest transcendentny wobec stworzenia i jest w nim obecny
300 Bóg jest nieskończenie większy od wszystkich swoich dzieł. ,,Tyś swój majestat wyniósł nad niebiosa" (Ps 8, 2); ,, wielkość Jego niezgłębiona" (Ps 145, 3). Ponieważ jednak jest Stwórcą niezależnym i wolnym, pierwszą przyczyną wszystkiego, co istnieje, jest także obecny w najgłębszym wnętrzu swoich stworzeń: ,,W nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy" (Dz 17, 28). Według słów św. Augustyna jest on ,,wyższy od mojej wysokości i głębszy od mojej głębi".
Bóg podtrzymuje i prowadzi stworzenie
301 Po stworzeniu Bóg nie pozostawia stworzenia samemu sobie. Nie tylko daje mu byt i istnienie, ale w każdej chwili podtrzymuje je w istnieniu, pozwala mu działać i prowadzi je do jego celu. Uznanie tej pełnej zależności od Stwórcy jest źródłem mądrości i wolności, radości i ufności: .. Miłujesz bowiem wszystkie stworzenia, niczym się nie brządzisz, co uczyniłeś, bo gdybyś miał coś w nienawiści, byłbyś tego nie uczynił. Jakżeby coś trwać mogło, gdybyś Ty tego nie chciał? Jak by się zachowało, czego byś nie wezwał? Oszczędzasz wszystko, bo to wszystko Twoje, Panie, miłośniku życia! (Mdr 11, 24-26).
V. Bóg urzeczywistnia swój zamysł: Opatrzność Boża
302 Stworzenie ma właściwą sobie dobroć i doskonałeść, ale nie wyszło całkowicie wykończone z rąk Stwórcy. Jest ono stworzone ,,w drodze" do ostatecznej doskonałe ci, którą ma dopiero osiągnąć i do której Bóg je przeznaczył. Bożą Opatrznością nazywamy zrządzenia, przez które Bóg prowadzi swoje stworzenie do tej doskonałe ci: Wszystko zaś, co Bóg stworzył, zachowuje swoją Opatrznością i wszystkim rządzi, ,,sięgając potężnie od krańca do krańca i władając wszystkim z dobrocią" (Mdr 8, 1), bo ,,wszystko odkryte i odsłonięte jest przed Jego oczami" (Hbr 4, 13), nawet to, co ma stać się w przyszłości z wolnego działania stworzen".
303 Świadectwa Pisma świętego na ten temat są jednomyślne: troska Opatrzności Bożej jest konkretna i bezpośrednia; obejmuje sobą wszystko, od rzeczy najmniejszych aż do wielkich wydarzeń świata i historii. Księgi święte z mocą potwierdzają absolutną suwerenność Boga w biegu wydarzeń: ,,Nasz Bóg jest w niebie; czyni wszystko, co zechce" (Ps 115, 3), a o Chrystusie zostało powiedziane: ,,Ten, co otwiera, a nikt nie zamknie, i Ten, co zamyka, a nikt nie otwiera" (Ap 3, 7). ,,Wiele zamierzeń jest w se cu człowieka, lecz wola Pana się dzieje" (Prz 19, 21).
304 Widźmy więc, że Duch Święty, główny Autor Pisma świętego, przypisuje często Bogu działania, nie wspominając przyczyn wtórnych. Nie jest to uproszczony ,,spsób mówienia", ale dogłębne odwoływanie się do pierwszeństwa Boga i Jego absolutnego panowania nad historią i światem oraz wychowywanie do pokładania w Nim ufności; modlitwa Psalmów jest wielką szkołą tego zaufania.
305 Jezus domaga się dziecięcego zawierzenia Opatrznośa Ojca niebieskiego, który troszczy się o najmniejsze potrzeby swoich dzieci: ,,Nie troszczcie się więc zbytnio i nie mówcie: Co będziemy jesć? Co będziemy pić?... Ojciec wasz niebieski wie, że tego wszystkiego potrzebujecie. Starajcie się naprzód o królestwo Boga i o Jego sprawiedliwość, a to wszystko będzie wam dodane" (Mt 6, 31-33).
Opatrzność a przyczyny wtórne
306 Bóg jest niezależnym władcą swego zamysłu. W jego realizacji posługuje się jednak współudziałem stworzeń. Nie jest to znakiem słabości, lecz wielkości i dobroci Boga wszechmogącego. Bóg daje więc swoim stworzeniem nie tylko istnienie, lecz także godność samodzielnego działania, bycia przyczynami i zasadami wzajemnie dla siebie oraz współdziałania w ten sposób w wypełnianiu Jego zamysłu.
307 Bóg daje ludziom możliwość dobrowolnego uczestniczenia w swojej Opatrzności, powierzając im odpowiedzialność za czynienie sobie ziemi ,,poddaną" i za panowanie nad nią. Bóg pozwala więc ludziom być rozumnymi i wolnymi przyczynami w celu dopełniania dziele stworzenia, w doskonałej harmonii dla dobra własnego i dobra innych. Ludzie, często nieświadomi współpracownicy woli Bożącj, mogą wejść w sposób dobrowolny w Boży zamysł przez swoje działania, przez swoje modlitwy, a także przez swoje cierpienia. Stają się więc w pełni ,,pomocnikami Boga" (1 Kor 3, 9) i Jego królestwa.
308 Jest to prawda nieodłączna od wiary w Boga Stwórcę; Bóg działa we wszelkim działaniu swoich stworzeń. On jest pierwszą przyczyną, która działa w przyczynach wtórnych i przez nie: ,,Albowiem to Bóg jest w was sprawcą i chcenia, i działania zgodnie z Jego wolą" (Fip 2, 13)143. Ta prawda nie pomniejsza godności stworzenia, ale ją podnosi. Stworzenie, wyprowadzone z nicości mocą, mądrością i dobrocią Bożą, nie może niczego osiągnąć, jeśli jest oddzielone od swego początku, ponieważ ,,stworzenie bez Stwórcy zanika"; tym bardziej nie może osiągnąć swego ostatecznego celu bez pomocy łaski.
Opatrzność a zgorszenie z powodu zła
309 Jeśli Bog, Ojciec wszechmogący, Stwórca uporządkowanego i dobrego świata, troszczy się o wszystkie swoje stworzenia, to dlaczego istnieje zło? Tego pytania, równie naglącego jak nieuniknionego, równie bolesnego jak tajemniczego, nie wyczepie żadna łatwa odpowiedź. Odpowiedzi na to pytanie udziela dopiero całeść wiary chrześcijańskiej: dobroć stworzenia, dramat grzechu, cierpliwa miłość Boga wychodząca ciągle naprzeciw człowieka przez Jego przymierza, odkupie cze wcielenie Jego Syna, dar Ducha Świętego, zgromadzenie Kościoła, moc sakramentów oraz wezwanie do szczęśliwego życia, do którego wszystkie wolne stworzenia są zaproszone, zanim przyjmą jeszcze to wezwanie; lecz mogę także - co jest straszną tajemnicą - z góry je odrzucić. Nie ma takiego elementu w orędziu chrześcijańskim, który nie byłby częściową odpowiedział na pytanie o zło.
310 Dlaczego jednak Bóg nie stworzył świata tak doskonałego, by żadne zło nie mogło w nim istnieć? W swojej nieskończonej mocy Bóg zawsze mógłby stworzyć coś lepszego. W swojej nieskończonej mądrości i dobroci Bóg chciał jednak w sposób wolny stworzyć świat ,, w drodze" do jego ostatecznej doskonałe ci. To stawanie się dopuszcza w zamyśle Bożym pojawianie się pewnych bytów, a zanikanie innych, dopuszcza obok tego, co najdoskonalsze, także to, co mniej doskonałe; obok budowania natury, również zniszczenia. Obok dobra fizycznego istnieje zatem także zło fizyczne tak długo, jak długo stworzenie nie osiągnie swojej doskonałe ci.
311 Aniołowie i ludzie - stworzenia rozumne i wolne - muszą zdążać do swego ostatecznego przeznaczenia przez wolny wybór, a przede wszystkim przez miłość. Mogą więc błądzić. Istotnie, popełnili oni grzech. W ten właśnie sposób zło moralne weszło w świat; jest ono nieporównanie większe od zła fizycznego. Bóg w żaden sposób, ani bezpośrednio, ani pośrednio, nie jest przyczyną zła moralnego. Dopuszcza je jednak, szanując wolność swego stworzenia, i w sposób tajemniczy potrafi wyprowadzić z niego dobro: Bóg wszechmogący..., ponieważ jest dobry w najwyższym stopniu, nie pozwoliłby nigdy na istnienie jakiegokolwiek zła w swoich dziełach, jeśli nie byłby na tyle potężny i dobry, by wyprowadzić dobro nawet z samego zła.
312 Można więc niekiedy odkryć, że Bóg w swojej wszechmocnej Opatrzności może wyprowadzić dobro ze skutkow zła, nawet moralnego, spowodowanego przez Jego stworzenia: ,,Nie wyście mnie tu posłali - mówi Józef do swoich braci - lecz Bóg... Wy niegdyś knuliście zło przeciwko mnie, Bóg jednak zamierzył to jako dobro, żeby sprawić. .. że przeżył naród wielki" (Rdz 5, 8; 50, 20). Z największego zła moralnego, jakie kiedykoświek mogło być popełnione, z odrzucenia i zabicia Syna Bożego, spowodowanego przez grzechy wszystkich ludzi, Bóg, w nadmiarze swojej łaski, wyprowadził największe dobro: uwielbienie Chrystusa i nasze odkupienie. Zło nie staje się jednak mimo to dobrem.
313 ,,Bóg z tym, którzy Go miłują, współdziała we wszystkim dla ich dobra" (Rz 8, 28). Świadectwo świętych nieustannie potwierdza to prawdę: Święta Katarzyna ze Sieny mówi więc do ,,tych, którzy gorszą się i buntują przeciw temu, co im się zdarza": ,,Wszystko pochodzi z miłości, wszystko jest skierowane ku zbawienia człowieka, Bóg czyni wszystko tylko w tym celu".
Swięty Tomasz More przed swoim męczeństwem pociesza córkę: ,,Nic nie może się zdarzyć, jeśli nie chciałby tego Bóg. A wszystko, czego On chce, chociaż mogłoby wydawać się nam najgorsze, jest dla nas najlepsze". Juliana z Norwich: ,,Poznaję więc przez łaskę Bożą, że powinnam mocno trzymać się wiary i z nie mniejszym przekonaniem wierzyć, że wszystko będzie dobre. I zobaczysz, że wszystko będzie dobre".
314 Wierzymy mocno, że Bóg jest władcą świata i historii. Drogi Jego Opatrzności są dla nas często nie znane. Dopiero u kresu, gdy skoriczy się nasze poznanie cze ciowe, gdy zobaczymy Boga ,,twarzą w twarz (1 Kor 13, 12), w pełni poznamy drogi, którymi Bóg prowadził swoje stworzenie, nawet przez dramaty zła i grzechu, do odpoczynku ostatecznego Szabatu, ze względu na który stworzył niebo i ziemię.
W skrócie
315 Bóg, stwarzając świat i człowieka, dał pierwsze i powszechne świadectwo swojej wszechmocnej miłości i swojej mądrości, pierwszą zapowiedź swego ,,zamysłu życzliwości", którego zwie czeniem jest nowe stworzenie w Chrystusie.
316 Chociaż dzieło stworzenia jest w sposób szczególny przypisywane Ojcu, jest również prawdą wiary, że Ojciec, Syn i Duch Święty są jedyną i niepodzielną zasadą stworzenia.
317 Bóg sam stworzył wszechświat w sposób wolny, bezpośrednio, bez żadnej pomocy.
318 Zadne stworzenie nie ma nieskończonej mocy, jaka jest konieczna do ,,stwarzania" w ścisłym znaczeniu tego słowa, czyli do wytwarzania i udzielania bytu temu, co go wcześniej nie miało (powołanie do istnienia - ,,z niczego").
319 Bóg stworzył świat, by ukazać swoją chwałę i udzielić jej. Chwałą, dla której Bóg stworzył stworzenia, jest to, by uczestniczyły w Jego prawdzie, Jego dobroci i Jego pięknie.
320 Bóg, który stworzył wszechświat, podtrzymuje go w istnieniu przez swoje Słowo, Syna, który ,,podtrzymuje wszystko słowem swej potęgi" (Hbr 1, 3), i przez Ducha Stwórcę, który daje życie.
321 Opatrzość Boża oznacza zrządzenia, przez które Bóg z miłością i mądrością prowadzi wszystkie stworzenia do ich ostatecznego celu.
322 Chrystus zachęca nas do dziecięcego zawierzenia Opatrzności naszego Ojca niebieskiego, a św. Piotr Apostoł przypomina. ,,Wszystkie troski wasze przerzućcie na Niego, gdyż Jemu zależy na was (J P 5, 7).
323 Opatrzność Boża działa rownież przez działanie stworzeń. Bóg pozwala ludziom współpracować w sposób wolny z Jego zamysłami.
324 Dopuszczenie przez Boga zła fizycznego i zła moralnego jest tajemnicą. Bóg ją wyjaśnia przez swojego Syna, Jezusa Chrystusa, który umarł i zmartwychwstał, i zwyciężył zło. Wiara daje nam pewność, że Bóg nie dopuściłby zła, gdyby nie wyprowadzał z niego dobra drogami, ktore poznamy w pełni dopiero w życiu wiecznym.