CEL ŻYCIA WOLNOŚĆ MORALNOŚĆ SUMIENIE ŚWIĘTOŚĆ GRZECH ŻYCIE SPOŁECZNE PRAWO MORALNE ŁASKA BOŻA KOŚCIÓŁ
DZIESIĘĆ PRZYKAZAŃ
I II III IV V VI VII VIII IX X
,Nauczycielu, co mam czynić..?"
2052 ,,Nauczycielu, co dobrego mam czynić aby otrzymać życie wieczne?" Młodzieńcowi, który stawia to pytanie, Jezus odpowiada, przypomiając najpierw o konieczności uznania Boga za ,,jedynie dobrego", za najdoskonalsze dobro i za źródło wszelkiego dobra. Następnie Jezus mówi do niego: ,,Jeśli chcesz osiągnąćżycie, zachowaj przykazania". I przytacza swojemu rozmówcy przykazania dotyczące miłości bliźniego: ,,Nie zabijaj, nie cudzołóż, nie kradnij, nie zeznawaj fałszywie, czcij ojca i matkę". W końcu Jezus streszcza te przykazania w sposób pozytywny: ,,Miłuj swego bliźniego, jak siebie samego!" (Mt 19, 16-19).
2053 Do pierwszej odpowiedzi dochodzi druga: ,,Jeśli chcesz byćdoskonały, idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za Mną!" (Mt 19, 21). Nie unieważnia ona pierwszej odpowiedzi. Pójscie za Jezusem Chrystusem obejmuje wypełnianie przykazań. Prawo nie zostaje zniesione, lecz człowiek zostaje zaproszony do odnalezienia go w osobie swojego Nauczyciela, który jest doskonałym jego wypełnieniem. W Ewangeliach Synoptycznych wezwanie JezuSą skierowane do bogatego młodzieńca, by poszedł za Nim jako posłuszny uczeń ściśle zachowujący przykazania, wiąże się z wezwaniem do ubóstwa i czystości. Rad ewangelicznych nie można oddzielićod przykazań.
2054 Jezus przejął dziesięć przykazań, ale w ich literze ukazał moc działającego Ducha Swiętego. Głosił ,,sprawiedliwość.. większą niż uczonych w Piśmie i faryzeuszów" (Mt 5, 20), a także większą niż sprawiedliwośćpogan. Rozwinął wszystkie wymagania przykazań. ,,Słyszliście, że powiedziano przodkom: Nie zabijaj!... A Ja wam powiadam: Każdy, kto się gniewa na swego brata, podlega sądowi" (Mt 5, 21-22).
2055 Na posławione Mu pytanie: ,,Które przykazanie w Prawie jest największe?" (Mt 22, 36) Jezus odpowiada: ,,Będziesz miłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całą swoją duszą i całym swoim umysłem. To jest największe i pierwsze przykazanie. Drugie podobne jest do niego: Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego. Na tych dwóch przykazaniach opiera się całe Prawo i Prorocy" (Mt 22, 37-40). Dekalog powinien byćwyjaśniany w świetle tego podwójnego i jedynego przykazania miłości, która jest wypełnieniem Prawa. Przykazania: Nie cudzołóz, nie zabijaj, nie kradnij, nie pożądaj, - i wszystkie inne - streszczają się w tym nakazie: Miłuj bliźniego swego jak siebie samego! Miłośćnie wyrządza zła bliźniemu. Przeto miłośćjest doskonałym wypełnieniem Prawa (Rz 13, 9-10).
Dekalog w Piśmie Świętym
2056 Słowo ,,Dekalog" znaczy dosłownie ,,dziesięćsłów" (Wj 34, 28; Pwt 4, 13; 10, 4). Te ,,dziesięćsłów" objawił Bóg swojemu ludowi na świętej górze. Napsał je ,,swoim palcem" (Wj 31, 18; Pwt 5, 22) w odróżnieniu od innych przepisów spisanych przez Mojżesza. Są one słowami Boga w szczególnym znaczeniu. Zostały nam przykazane w Księdze Wyjścia i w Księdze Powtórzonego Prawa. Już w Starym Testamencie święte Księgi powołują się na ,,dziesięćsłów", ale dopiero w Nowym Przymierzu, w Jezusie Chrystusie, zostanie objawiony ich pełny sens.
2057 Dekalog staje się zrozumiały najpierw w kontekście Wyjścia, które jest wielkim wydarzeniem wyzwolenia przez Boga w centrum Starego Przymierza. Niezależnie od tego, czy przykazania (,,dziesięćsłów") są sformułowane jako przykazania negatywne, zakazy, czy też przykazania pozytywne (jak: ,,Czcij ojca twego i matkę twoją"), wskazują one warunki życia wyzwolonego z niewoli grzechu. Dekalog jest drogę życia: Ja dziś nakazuję ci miłowaćPana, Boga twego, i chodzićJego drogami, pełniąc Jego polecenia, prawa i nakazy, abyś żył i mnożył się (Pwt 30, 16) Ta wyzwalająca moc Dekalogu ujawnia się na przykład w przykazaniu o odpoczynku szabatu, które odnosi się również do cudzoziemców i niewolników: Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej i wyprowadził cię stamtąd Pan, Bóg twój, ręką mocną i wyciągniętym ramieniem (Pwt 5, 15).
2058 ,,Dziesięćsłów" streszcza i ogłasza prawo Boże: ,,Te słowa wyrzekł Pan do waszego zgromadzenia na górze spośród ognia, obłoku i ciemności donośnym głosem, niczego nie dodając. Napisał je na dwu tablicach kamiennych i dał mi je" (Pwt 5, 22). Dlatego te dwie tablice nazywane są ,,świadectwem" (Wj 25, 16). Istotnie, umieszczone są na nich postanowienia Przymierza zawartego między Bogiem a Jego ludem. Te ,,tablice świadectwa" (Wj 31, 18; 32, 15; 34, 29) powinny byćzłożone w ,,arce" (Wj 25, 16; 40, 1-3).
2059 Bóg wypowiada ,,dziesięć słów" w czasie teofanii (,,Spośród ognia na górze mówił Pan z wami twarzą w twarz - Pwt 5, 4). Należą one do samoobjawienia się Boga i objawienia Jego chwały. Dar przykazań jest darem samego Boga i Jego świętej woli. Bóg, dając poznaćswoją wolę, objawia się swojemu ludowi.
2060 Dar przykazań i Prawa stanowi częśćzawartego przez Boga Przymierza z Jego ludem. Według Księgi Wyjścia objawienie ,,dziesiąciu słów" dokonuje się między zapowiedzią Przymierza a jego zawarciem, po tym, jak lud zobowiązał się ,,uczynić wszystko, co Pan powiedział, i ,,byćposłusznym" (Wj 24, 7). Dekalog jest przekazywany po przypomnieniu Przymierza (,,Pan, Bóg nasz, zawarł z nam Przymierze na Horebie" - Pwt 5, 2).
2061 Przykazania nabierają pełnego znaczenia w ramach Przymierza. Według Pisma Świętego, moralne działanie człowieka osiąga swej pełny sens w Przymierzu i przez Przymierze. Pierwsze z ,,dziesięciu słów" przypomia o uprzedzającej miłości Boga do swego ludu:
Ponieważ człowiek, ponosząc karę za grzech, przeszedł z raju wolności do niewoli tego świata, dlatego też pierwsze zadanie Dekalogu, to znaczy pierwsze słowa przykazań Bożych, mówią o wolności: ,,Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli" (Wj 20, 23 Pwt 5, 6).
2062 Przykazania w sensie ścisłym pojawiają się na drugim miejscu; wyrażają one konsekwencje przynależności do Boga, która została ustanowiona przez Przymierze. Życie moralne jest odpowiedzią na inicjatywę miłości Pana. Jest wyrazem wdzięczności, hołdem składanym Bogu i dziękczynieniem. Jest współdziałaniem z zamysłem, który Bóg przeprowadza w historii.
2063 O Przymierzu i dialogu między Bogiem a człowiekiem świadczy ponadto fakt, że wszystkie zobowiązania są wyrażone w pierwszej osobie (,,Ja jestem Pan...") i skierowane do pojedynczej osoby (,,ty"). We wszystkich przykazaniach Bożych właśnie zaimek osobowy w liczbie pojedynczej wskazuje na odresata. Bóg daje poznaćswoją wolę całemu ludowi, a zarazem każdemu z osobna: (Pan) nakazywał miłość względem Boga i uczył sprawiedliwości w stosunku do bliźniego, by człowiek był sprawiedliwy i godny Boga.. Przez Dekalog przygotowywał człowieka do przyjaźni ze sobą i do zgody z bliźnim... Prawdy te trwają niezmiennie również i w naszych czasach, bo przyjście Boga w ciele wypełniło je tylko i rozwinęło, nic w nich nie zmieniając.
Dekalog w Tradycji Kościoła
2064 Tradycja Kościoła, będąc wierna Pismu Świętemu i idąc za przykładem Jezusa, zawsze przyznawała Dekalogowi pierwszorzędną rolę i znaczenie.
2065 Od czasów św. Augustyna ,,dziesięć przykazań" zajmuje pierwszorzędne miejsce w katechezie przyszłych ochrzczonych i wiernych. W XV wieku ustalił się zwyczaj wyrażania przykazań Dekalogu w formulach rymowanych, łatwych do zapamiętania i o pozytywnym charakterze. Używa się ich jeszcze dzisiaj. Katechizmy Kościoła często dawały wykład moralności chrześcijańskiej według porządku ,,dziesięciu przykazań".
2066 Podział i numeracja przykazań ulegały zmianom w ciągu wieków. Niniejszy Katechizm przyjmuje podział przykazań ustalony przez św. Augustyna, tradycyjnie stosowany w Kościele katolickim. Jest to także podział przyjety przez luterańskie wyznania wiary. Ojcowie greccy dokonali nieco innego podziału, który zachował się w Kościołach prawosławnych i we wspólnotach reformowanych.
2067 Dziesięćprzykazań wyraża wymagania miłości Boga i bliźniego. Trzy pierwsze odnoszą się bardziej do miłości Boga, a siedem pozostałych do miłości bliźniego. Tak jak są dwa przykazania miłości, o których mówi Pan, że na nich zawisło całe Prawo i Prorocy... Tak to dziesięćprzykazań zostało dane na dwóch tablicach. Trzy... są wypisane na jednej tablicy, a siedem na drugiej.
2068 Sobór Trydencki naucza, że dziesięćprzykazań obowiązuje chrześcijan i że człowiek usprawiedliwiony jest w daszym ciągu zobowiązany do ich zachowywania. Potwierdza to Sobór Watykański II: ,,Biskupi, jako nastąpcy Apostołów, otrzymują od Pana... misję nauczania wszystkich narodów i głoszenia Ewangelii wszelkiemu stworzeniu, aby wszyscy ludzie przez wiarę, chrzest i wypełnianie przykazań dostąpili zbawienia".
JednośćDekalogu
2069 Dekalog stanowi organiczną całość Każde jego ,,słowo" odsyła do każdego z pozostałych i do wszystkich razem; wszystkie wzajemnie się warunkują. Dwie tablice Dekalogu wyjaśniają się nawzajem; stanowią one organiczną jedność; przekroczenie jednego przykazania jest naruszeniem wszystkich pozostałych. Nie można okazywaćczci drugiemu człowiekowi i zarazem nie czcićBoga, jego Stwórcy. Nie da się wielbićBoga, nie miłując wszystkich ludzi, Jego stworzeń. Dekalog łączy życie teologame i społeczne człowieka.
Dekalog i prawo naturalne
2070 Dziesięćprzykazań należy do Objawienia Bożego. Pouczają nas one zarazem o prawdziwym człowieczeństwie człowieka. Podkreślają główne obowiązki, a więc pośrednio także podstawowe prawa, właściwe naturze osoby ludzkiej. Dekalog stanowi uprzywilejowany wyraz ,,prawa naturalnego": Od początku Bóg zakorzenił w sercach ludzi zasady prawa naturalnego. Potem ograniczył się do ich przypomnienia. Był to Dekalog.
2071 Przykazania Dekalogu, chociaż dostępne dla samego rozumu, zostały objawione. Grzeszna ludzkość potrzebowała tego objawienia, aby osiągnąć pełne i pewne poznanie wymagań prawa naturalnego: Pełne wyjaśnienie przykazań Dekalogu było nieodzowne w stanie grzechu z powodu zaciemnienia światła rozumu i wypaczenia woli. Przykazania poznajemy za pośrednictwem Objawienia Bożego, które przekazuje nam Kościół, oraz za pośrednictwem głosu sumienia moralnego.
Obowiązujący charakter Dekalogu
2072 Dziesięćprzykazań, będąc wyrazem podstawowych powinności człowieka względem Boga i względem bliźniego, objawia w swojej istotnej treści powiązane zobowiązania. Są one ze swojej natury niezmienne i obowiązują zawsze i wszędzie. Nikt nie może od nich dyspensować Dziesięć przykazań wyrył Bóg w sercu człowieka.
2073 Przykazania zawierają ponadto powinności, których materia jest sama w sobie lekka. Piąte przykazanie zabrania na przykład obraźliwych słów; są one jednak ciężką winą w zależności od okoliczności lub intencji tego, kto je wypowiada.
,,Beze Mnie nic nie możecie uczynić
2074 Jezus powiedział: ,,Ja jestem krzewem winnym, wy - latoroślami. Kto trwa we Mnie, a Ja w nim, ten przynosi owoc obfity, ponieważ beze Mnie nic nie możecie uczynić (J 15, 5). Owocem, o którym mówią te słowa, jest świętośćżycia ubogaconego dzięki zjednoczenia z Chrystusem. Gdy wierzymy w Jezusa
Chrystusa, mamy udział w Jego misteriach i zachowujemy Jego przykazania; sam Zbawiciel przychodzi, by miłowaćw nas swojego Ojca i swoich braci, naszego Ojca i naszych braci. Dzięki Duchowi Świętemu Jego osobą staje się żywą i wewnętrzną normą naszego działania. ,,To jest moje przykazanie, abyście się wzajemnie miłowali, tak jak Ja was umiłowałem" (J 15, 12).
W skrócie
2075 ,, Co dobrego mam czynić aby otrzymać życie wieczne?... Jeśli chcesz osiągnąć życie, zachowaj przykazania" (Mt 19, 16- 7).
2076 Jezus swoim życiem i przepowiadaniem zaświadczył o wiecznej ważności Dekalogu.
2077 Dar Dekalogu jest udzielony w ramach Przymierza zawartego przez Boga ze swoim ludem. Przykazania Boże otrzymują swoje prawdziwe znaczenie w tym Przymierzu i za jego pośrednictwem.
2078 Tradycja Kościoła, będąc wierna Pismu Świętemu i idąc za przykładem Jezusa, przyznała Dekalogowi podstawową role i znaczenie.
2079 Dekalog stanowi organiczna jedność w której każde jego ,,słowo", czyli ,,przykazanie", odsyła do całości . Przekroczenie jednego przykazania jest naruszeniem całego Prawa.
2080 Dekalog stanowi uprzywilejowany wyraz prawa naturalnego. Znamy go za pośrednictwem Objawienia Bożego i rozumu ludzkiego.
2081 Dziesięćprzykazań wyraża w swojej podstawowej treści poważne zobowiązania. Przykazania te zawierają ponadto powinności, których materia jest sama w sobie lekka.
2082 To, co Bóg nakazuje, umożliwia On dzięki swojej łasce.
I II III IV V VI VII VIII IX X